نخستین گام برای استفاده از هوش مصنوعی

چرا شناخت قدم اول اهمیت دارد؟

هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) هر روز در اطراف ما حضور پررنگ‌تری پیدا می‌کند.
گوشی هوشمندی که عکس‌ها را دسته‌بندی می‌کند و برنامهٔ مسیر‌یابی که ترافیک را پیش‌بینی می‌کند نمونه‌های سادهٔ آن هستند.
اگر بدون برنامه به این جهان وارد شوید احتمال دارد وقت زیادی صرف آزمون و خطا کنید.
تعیین یک قدم اول شفاف باعث می‌شود از همان ابتدا بهره‌وری بالاتری به دست آورید.
این نوشته طوری طراحی شده است که کاربر عادی را بدون نیاز به دانش برنامه‌نویسی به مسیر یادگیری هوش مصنوعی وارد کند.

تصویر ساده‌ای از هوش مصنوعی

هوش مصنوعی شاخه‌ای از علوم کامپیوتر است که می‌کوشد ماشین‌ها را قادر سازد وظایف پیچیدهٔ انسانی را انجام دهند.
مدل زبانی بزرگ (Large Language Model) نوعی از این فناوری است که متن را می‌فهمد و تولید می‌کند.
کارکرد آن شبیه دستیار شخصی است که می‌تواند سؤال‌ها را بفهمد و جواب بدهد.
در بسیاری از موارد همین مدل‌ها پایهٔ ابزارهایی چون ChatGPT یا Microsoft Copilot هستند.

پرامپت‌نویسی به زبان ساده

پرامپت‌نویسی (Prompt Engineering) هنر طرح پرسش دقیق از مدل زبانی است.
وقتی می‌گویید «برای یک کودک ده ساله انرژی خورشیدی را توضیح بده» درواقع یک پرامپت نوشته‌اید.
هرچه درخواست شما روشن‌تر باشد خروجی دقیق‌تر خواهد بود.
این مهارت مهم‌ترین پلی است که کاربر عادی را به بهره‌مندی حرفه‌ای از هوش مصنوعی متصل می‌کند.

ذهنیت مناسب پیش از شروع

پیش از هر چیز سه اصل ذهنی را در خود نهادینه کنید.
کنجکاوی مداوم.
پذیرش احتمال خطای مدل.
تکرار پی‌درپی برای رسیدن به پرامپت بهتر.
این اصول به شما کمک می‌کنند از هوش مصنوعی انتظارات واقع‌بینانه داشته باشید.

سه ابزار کاربرپسند برای نخستین تجربه

• ChatGPT.
  یک چت‌بات متنی انعطاف‌پذیر است و زبان فارسی را به‌خوبی می‌فهمد.
• Microsoft Copilot.
  در مجموعهٔ آفیس تعبیه شده است و می‌تواند در تنظیم اسناد و ایمیل‌ها کمک کند.
• Google Gemini.
  قادر است متن و تصویر را با هم تحلیل کند و به‌ویژه در جست‌وجوهای پیچیده مفید است.

هر سه ابزار نسخهٔ رایگان یا مقرون‌به‌صرفه دارند و در عرض چند دقیقه با یک ایمیل فعال می‌شوند.
پیشنهاد می‌شود حداقل در یکی از آن‌ها حساب کاربری ایجاد کنید و یک پرسش ساده مطرح کنید تا فرآیند آشنایی آغاز شود.

چارچوب سه‌مرحله‌ای پرامپت ابتدایی

1. نقش (Role).
   در ابتدا مشخص کنید مدل چه نقشی را ایفا کند.
   نمونه: «فرض کن راهنمای گردشگری هستی».
2. وظیفه (Task).
   شرح دقیق خواسته را بنویسید.
   نمونه: «برای سفر سه‌روزه به شیراز برنامهٔ بازدید بده».
3. قالب (Format).
   شیوهٔ ارائهٔ پاسخ را مشخص کنید.
   نمونه: «برنامه را در جدول سه ستونی بنویس».

تمرین‌های عملی برای گام اول

تمرین یک – برنامهٔ مطالعهٔ فشرده

پرامپت پیشنهادی.
«فرض کن مربی موفقیت تحصیلی هستی و برای امتحان شیمی که دو هفتهٔ دیگر دارم برنامهٔ مطالعهٔ روزانه بنویس».
خروجی را بخوانید و اگر ایراد زمان‌بندی داشت زمان هر بخش را دقیق‌تر از مدل بخواهید.

تمرین دو – ایدهٔ نام برند خانگی

پرامپت پیشنهادی.
«برای فروشگاه آنلاین زیورآلات دست‌ساز پنج نام فارسی و پنج نام انگلیسی با معنی پیشنهاد بده».
در گام بعد اگر نام‌ها بیش از حد تکراری بودند از مدل بخواهید «نام‌های منحصربه‌فردتر با الهام از فرهنگ ایران» ارائه کند.

تمرین سه – خلاصه‌سازی خبر روز

پرامپت پیشنهادی.
«این متن خبری را در پنج جمله خلاصه کن و نکتهٔ کلیدی هر جمله را پررنگ کن».
اگر خلاصه مبهم بود مقدار کلمات را محدودتر کنید یا از مدل بخواهید مثال بیاورد.

نمونهٔ پروژهٔ کوچک برای تثبیت یادگیری

پروژهٔ پیشنهادی یک تقویم محتوای ماهانه برای شبکهٔ اجتماعی است.
با پرامپت «فرض کن کارشناس تولید محتوا هستی برای صفحهٔ آموزش زبان انگلیسی سی ایدهٔ پست پیشنهاد بده» شروع کنید.
بعد از دریافت ایده‌ها با Copilot یک فایل Excel تنظیم کنید و روز انتشار هر پست را مشخص نمایید.
در پایان با Gemini یک تصویر پس‌زمینهٔ مرتبط برای یکی از پست‌ها تولید کنید.
این پروژه کوچک تمام چرخهٔ مشاهدهٔ ورودی و خروجی هوش مصنوعی را به‌طور ملموس نمایش می‌دهد.

چگونه پاسخ مدل را ارزیابی کنیم؟

برای سنجش کیفیت سه سؤال بپرسید.
آیا پاسخ مستقیماً مسئلهٔ اصلی را حل کرد؟
آیا داده‌های ارائه‌شده به‌روز و قابل استناد بود؟
آیا می‌توانم همین حالا از این پاسخ بهره‌برداری کنم؟
اگر هر پاسخ یکی از این معیارها را نداشت پرامپت را شفاف‌تر کنید.

راهکارهای کاهش خطا در پاسخ‌ها

مدل‌های زبانی گاهی دچار خطای تصور (Hallucination) می‌شوند و اطلاعات نادرست تولید می‌کنند.
برای پیشگیری منبع را درخواست کنید.
پیشنهاد می‌شود بنویسید: «منبع معتبر یا لینک مرجع را ذکر کن».
همچنین می‌توانید از مدل بخواهید تاریخ انتشار منبع را اضافه کند تا بدانید اطلاعات جدید هستند یا قدیمی.

پیشنهاد برنامهٔ چهارهفته‌ای برای کاربر تازه‌کار

1. هفتهٔ اول.
   ساخت حساب در ChatGPT.
   نوشتن سه پرامپت شخصی روزمره.
   اصلاح پرامپت‌ها بر اساس خروجی.
2. هفتهٔ دوم.
   فعال‌سازی Copilot در Word.
   نوشتن یک نامهٔ رسمی با کمک Copilot.
   مقایسهٔ نسخهٔ دستی و نسخهٔ هوش مصنوعی.
3. هفتهٔ سوم.
   استفاده از Gemini برای جست‌وجوی تصویری یک موضوع آموزشی.
   ترکیب نتیجهٔ تصویری با توضیح متنی از ChatGPT.
4. هفتهٔ چهارم.
   اجرای پروژهٔ کوچک تقویم محتوا.
   اشتراک یکی از خروجی‌ها در شبکهٔ اجتماعی و دریافت بازخورد.

پرسش‌های رایج کاربران در نخستین قدم

آیا باید زبان انگلیسی قوی داشته باشم؟
خیر.
پرامپت را می‌توانید فارسی بنویسید.
اما دانستن چند اصطلاح کلیدی انگلیسی حوزهٔ شما را گسترش می‌دهد.

کدام ابزار را اول امتحان کنم؟
اگر هدف مکالمهٔ ساده و ایده‌پردازی است ChatGPT گزینهٔ مناسب‌تری است.
اگر بیشتر با فایل‌های آفیس سروکار دارید Copilot در دسترس‌تر است.
برای ترکیب تصویر و متن Gemini تجربهٔ متفاوتی ارائه می‌دهد.

چطور خطاهای مدل را کم کنم؟
پاسخ مدل را با دو منبع مستقل مقایسه کنید.
از مدل بخواهید مثال بزند تا منطقش روشن شود.
اگر ابهامی ماند پرامپت را دوباره بنویسید و محدودیت دقیق اضافه کنید.

چشم‌انداز قدم‌های بعدی

پس از تسلط بر پرامپت‌نویسی می‌توانید به ابزارهای بدون کد (No Code) مانند Google Teachable Machine سر بزنید.
با این ابزار می‌شود یک مدل تشخیص تصویر ساده ساخت و بدون نوشتن کد، کاربرد عملی آن را دید.
گام بعدی پیوستن به انجمن‌های تخصصی است تا با مطالعهٔ تجربهٔ کاربران دیگر روند رشد خود را تسریع کنید.